Het is bijna zo ver! Op 17 september komen leraren, schoolleiders, curriculumexperts van SLO en toetsexperts van stichting Cito bij elkaar bij het Vredenburg in Utrecht. De aftrap van het schooljaar waarin we met veertien scholen de conceptexamenprogramma’s voor vmbo-bb, -kb, -gl/tl, havo en vwo gaan beproeven. Wat houdt dit in en hoe pakken we dit aan? Je leest het in dit bericht.

Een ambitieus en betekenisvol curriculum maatschappijleer

Twee jaar lang werkte een vakvernieuwingscommissie met vele anderen aan de programma’s maatschappijleer. Zij formuleerden inhouden die voor leerlingen relevant zijn om te leren, te kennen, kunnen en ervaren. Een ambitieus en betekenisvol curriculum!  

Wat is er nieuw?

Bij het vak maatschappijleer springen er een aantal ‘nieuwigheden’ echt uit:

• Waar in de huidige examenprogramma’s sprake was van een opbouw en uitwerking voor vmbo enerzijds en havo-vwo anderzijds, is dit nu gelijk. Hiermee beogen we de geconstateerde kloof in burgerschapskennis en -vaardigheden tussen leerlingen te dichten. En voorkomen we het beeld van een ‘vmbo-burger’ en ‘havo-vwo-burger’.
• De samenhang tussen de inhouden. Domein A (vaardigheden) en B (democratische waarden en grondrechten) vormen een ‘onderlegger’ voor domeinen C (sociale cohesie en sociale ongelijkheid), D (politiek en macht) en E (dilemma’s en rechtvaardigheid). De vakspecifieke benaderingswijze uit subdomein A2 moet bijvoorbeeld worden toegepast op de vraagstukken die in subdomein C1, D1 en E1 worden behandeld.
• Naast beheersingsdoelen is er ook aandacht voor ervaringsdoelen. Leerlingen doen ervaringen op met handelen in situaties waarin zij in aanraking komen met mensen met andere denkbeelden of achtergronden dan zijzelf hebben, met handelen in politieke contexten en met handelen in situaties waarin sprake van ongelijkheid of onvrijheid is.

Is het ook een bruikbaar én uitvoerbaar curriculum?  

Die vraag staat centraal als we met leerlingen, leraren en schoolleiders aan de slag gaan. We doen het werk van de commissies dus niet dunnetjes over, maar we toetsen de conceptopbrengsten aan de praktijk.

Een cruciale fase, want:

• met leraren en schoolleiders toetsen we in hoeverre de conceptexamenprogramma’s bruikbaar zijn voor het maken van onderwijs- en toetsprogramma’s in bovenbouw vmbo, havo en vwo
• met leerlingen en leraren toetsen we in hoeverre de conceptexamenprogramma’s effectief zijn en dus leiden tot gewenste opbrengsten bij leerlingen en haalbaar zijn voor leerlingen én leraren
• met leraren en schoolleiders onderzoeken we wat de randvoorwaarden zijn voor implementatie op alle scholen
• met leraren, schoolleiders, collega’s van Stichting Cito en alle andere betrokkenen evalueren we de wijze waarop we de fase van beproeven organiseren voor toekomstige programma’s die nog met de onderwijspraktijk beproefd moeten worden.  

Wat willen we concreet weten?

De belangrijkste vragen waar we met leerlingen, leraren, schoolleiders en andere betrokkenen een antwoord op gaan zoeken:

• Zijn de programma’s verwacht uitvoerbaar voor leraren en leerlingen op de verschillende schoolsoorten en leerwegen? En welke mate van differentiatie is passend, inhoudelijk en qua niveau?
• Kunnen leraren op alle schoolsoorten en leerwegen goed werken met de vakspecifieke benaderingswijze bij een analyse van de actualiteit?  
• In hoeverre functioneert het domein Democratische waarden (domein B) voor leraren als onderlegger? Slagen zij erin om inhouden uit domein B op geïntegreerde wijze bij de andere domeinen terug te laten komen in onderwijs en toetsing?
• Hoe kunnen sociaal handelen en politiek handelen praktisch vormgegeven worden in onderwijs, toetsing en beoordeling?
  Geeft de uitwerking van rechtvaardig handelen leraren voldoende handvatten om betekenisvol onderwijs te maken, en komt ethisch redeneren hierbij voldoende uit de verf?
• Zien leerlingen de relevantie en het nut inzien van de eindtermen rondom digitale geletterdheid?

Zo beproeven we

We beginnen op 17 september 2025 met een startdag in Amersfoort. We gaan aan de slag met de conceptexamenprogramma’s en geven leraren inzicht in de inhouden die we gaan beproeven. Ook brengen we in kaart of er nog laatste (kleine) bijstellingen nodig zijn in het Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA).

Van startdag tot slotdag

Vanaf de startdag tot de herfstvakantie bereiden leraren samen met onze curriculumexperts lessen voor. In de perioden tussen de herfst- en kerstvakantie geven de leraren les in de volgende nieuwe inhouden:

• vakspecifieke benaderingswijze (domein A)
• democratische waarden (domein B)
• sociaal handelen (eindterm C4)

Deze evalueren ze tijdens een tweede landelijke bijeenkomst op 14 januari 2026. Vanaf januari beproeven leraren andere inhouden:  

• politiek handelen (D4)
• digitale geletterdheid
• rechtvaardig handelen (E4)
• maatschappelijke vraagstukken (C1/D1/E1)

Daarna volgt een slotdag met eindevaluatie op 15 april 2026. Tussentijds bezoeken we de scholen en organiseren we voor de leraren online vragenuren en uitwissel- en themasessies om kennis, goede praktijken en materialen te delen.  
Parallel aan het traject met leerlingen en leraren, praten we met schoolleiders over wat nodig is om de conceptexamenprogramma’s (en -syllabi) goed te laten landen in de klas en in de school. En wat daar ook landelijk voor nodig is.

Komen tot definitieve conceptexamenprogramma’s

Vanaf april wegen we alle feedback zorgvuldig, bespreekt deze met betrokken partijen en scherpt vervolgens de conceptexamenprogramma’s aan.